Of: Hoe IJsland ondanks ons gekoeioneer onze informatievrijheid gaat veiligstellen.
Misschien heb je weleens gehoord van Wikileaks. Ze zijn een relatief recente ontwikkeling (gelanceerd in 2007) maar in deze periode van journalistieke kaalslag zijn ze één van de belangrijkste instituten voor de persvrijheid geworden. Ze geven elk jaar op de conferentie van de Chaos Computing club een presentatie. De video van afgelopen jaar (MP4, 740M) van de sessie van Wikileaks op de 26C3 begint vanaf minuut 26 pas echt interessant te worden. Dan gaan ze het “Here be dragons”-deel van hun presentatie in.
Foto onder Creative Commons Naamsvermeldingslicentie door Andy McGee.
In dat deel van de presentatie kondigen ze aan dat ze in overleg zijn met IJslandse politici om van het land een journalistieke informatie-vrijhaven te maken door wetgeving voor verregaande vrijheid van meningsuiting en vrijheid van informatie samen met bescherming voor bronnen en klokkenluiders in te voeren. Dat wetsvoorstel staat nu online op IMMI.is en het wordt vandaag ingediend. Julian Assange —redacteur van Wikileaks— schrijft bij the Guardian over dit voorstel en de aanleiding ertoe en zegt dat het brede steun heeft in het parlement en dus hoogstwaarschijnlijk aangenomen zal worden.
Wikileaks is voorzover ik kan zien nog steeds veel te weinig bekend in Nederland. Dus daarom voor wie geen tijd heeft om de video te bekijken, hier een kleine doorloop.
Wikileaks
De presentatie begint met een overzicht van wat Wikileaks is en wat ze het afgelopen jaar gedaan hebben. Ze hebben deze presentatie ook gegeven in 2008 toen ik erbij was en die leek erg op deze. Wikileaks heeft tot missie om klokkenluiders te helpen gevoelige informatie vrij te geven zonder persoonlijke gevolgen. Dat houdt in dat Wikileaks verkregen documenten anoniem maakt, ze vrijgeeft via hun netwerk van webservers en alle juridische gevolgen die publicatie van deze documenten teweeg brengt draagt.
Het idee is dat er documenten zijn waarvan de openbaarmaking een publiek belang dient. Dus niet de patientgegevens van een ziekenhuis maar wel de procedures van een martelkamp of de bewijzen van giflozingen in Afrika. Dat ze hierbij regelmatig op de tenen van overheden, bedrijven en andere machthebbers staan nemen ze dan maar voor lief.
Voor het werk dat ze doen hebben ze talrijke journalistieke prijzen gekregen. De aanwezigen op de 26C3 dragen de mensen van Wikileaks op handen zoals je kunt zien in de video. Ze krijgen een staande ovatie en een vragensteller noemt het een ‘prayer meeting.’ Dat is niet zo’n gekke term want als er voor hackers en internet-activisten één gospel bestaat, dan is het wel: ‘information wants to be free.’
De macht van informatie en de kosten van onderzoeksjournalistiek
Ze leggen ook uit dat Wikileaks steun (in natura) krijgt van nieuwsorganisaties omdat ze het gezamenlijke doel hebben om onderzoeksjournalistiek makkelijker te maken. Wikileaks accepteert geen geld van overheden en bedrijven om onpartijdig te blijven (wel van privé-personen). De afwegingen die ze daarbij moeten maken, waarom ze het werk doen en wat ervoor nodig is in geld en middelen is te lezen in dit interview “The Economy of Wikileaks” afgenomen na hun presentatie.
Uit dat interview blijkt dat ze naast het aantrekkelijk maken voor klokkenluiders om informatie vrij te geven het ook aantrekkelijk moeten maken voor journalisten om er aandacht aan te besteden. Zodra een stuk informatie voor iedereen beschikbaar is (op Wikileaks) dan is de nieuwswaarde ervan nul. Wikileaks is dan ook aan het experimenteren met manieren van vrijgeven om ervoor te zorgen dat hun documenten een zo groot mogelijk publiek bereiken.
Het gaat in het interview ook om de donaties die Wikileaks nodig heeft om zelf te kunnen draaien (zie ook “Dig Deep for Wikileaks”). Op dit moment ligt de site van Wikileaks plat om geld in te zamelen zodat ze weer een jaar kunnen draaien. Één van de systemen die ze daarvoor succesvol gebruiken is onze donatiesite TipiT. De enkele tonnen die ze nodig hebben om minimaal te kunnen draaien hebben ze nu al binnen maar meer is welkom. Het is goed om te zien hoe breed internationaal het doel van Wikileaks om de journalistiek te ondersteunen gedragen wordt.
Het IJslandse Moderne Media Initiatief
Het “Here be dragons” gedeelte van hun presentatie is wat mij betreft het interessantste. Zoals Assange schrijft in the Guardian was Wikileaks betrokken bij de publicatie van het leenboek van Kaupthing vlak voor deze bank omviel:
Then, on 31 July last year, WikiLeaks released Kaupthing’s confidential large loan book, which exposed €6bn of loans. Kaupthing threatened us and our source with a year in prison under Icelandic banking secrecy law. The leak was to become a major story, but five minutes before the national broadcaster, RÚV, could report it, the news desk was slapped with an injunction by Kaupthing. The first such Icelandic newsdesk injunction in living memory. Lost for words, RÚV filled the time with an image of WikiLeaks, outraging the public, who could all access a copy of the primary source document. (the Guardian)
Door de gigantische financiele crisis die daarop volgde is de bevolking van IJsland geradicaliseerd. We hebben hier op het journaal de beelden gezien van de rellen in IJsland. Daar komt nog de druk van het IMF en van onder andere Groot-Brittannië, Nederland en Denemarken bij om het geld dat spaarders hier verloren hebben terug te betalen. De crisis en het politiek vloeibare klimaat zorgen er volgens Wikileaks voor dat de politiek ontvankelijk is voor oplossingen om te zorgen dat dit niet weer kan gebeuren en om economische ontwikkeling aan te trekken.
Wikileaks trekt dan de parallel met offshore belastingparadijzen waar je met vrijheid van belastingen je geld kunt laten bewaren. Dit zijn meestal eilanden omdat die een kleine bevolking hebben —en dus makkelijker wetgeving kunnen doorvoeren— en ze geen buurlanden hebben die zich er erg aan kunnen storen. IJsland voldoet aan die voorwaarden maar in plaats van een belastingparadijs is Wikileaks aan het praten met politici om er een ‘censuurparadijs’ van te maken. Door de sterkste informatievrijheids en bronnenbeschermingsregels ter wereld te nemen —een mix van Zweden en België blijkt—en dat pakket in IJsland door te voeren wordt het een informatievrijhaven voor de wereld. Dit moet dan ook gebeuren voor een eventuele toetreding tot de EU omdat zo’n pakket anders verzandt in het moeras van het Europese Parlement.
Dat voorstel hebben ze nu dus geschreven in de IMMI en het wordt vandaag ingediend in het IJslandse parlement. Het is afwachten of het daadwerkelijk aangenomen zal worden, maar we kunnen optimistisch zijn. We zien dat informatie-vrijheid in Europa om uiteenlopende redenen aangetast wordt. Gegevens moeten bewaard, anonimiteit is verdacht en in Engeland kun je nauwelijks iets publiceren uit angst voor een smaadaanklacht (zie ook Trafigura).
Ik denk dat in het huidige klimaat het goed is als er tenminste één plek is waar je je informatie vrijelijk kwijt kunt. En als een land als IJsland het dan kan gebruiken als economische motor is dat alleen maar mooi meegenomen. Ik ben in ieder geval trots mijn steentje bij te hebben gedragen en jullie kunnen nog steeds doneren op de site van Wikileaks.
Full Disclosure: Zoals in het artikel genoemd ben ik mede-eigenaar van één donatie-site die door Wikileaks gebruikt wordt.
Update: Artikel op NPR. Nog een artikel in the Guardian.